အမွဳိက္ (၁)

   ၿဗိတိန္ႏိုင္ငံမွာပါ ရုံးစိုက္တဲ႔ ဒတ္ခ်္ ေရနံကုမၸဏီျဖစ္တဲ႔ ထရဖစ္ဂူရာ(Trafigura) ဟာ အုိင္ဗရီကို႔စ္နုိင္ငံမွာ အဓိကျမိဳ႕ႀကီး ျဖစ္တဲ႔ အဘစ္ဂ်ံ (Abidjan) ၿမိဳ႕က လူထုရဲ႕ တရားစြဲဆိုျခင္းကို ၂၀၀၉ ခုႏွစ္ စက္တင္ဘာလမွာ ရင္ဆိုင္ရပါတယ္။ ဒီအမွဳစြဲဆိုရတဲ႔ အေၾကာင္းကေတာ႔  ၿမိဳ႕အနီးအနားမွာ ကုမၸဏီက စြန္႔ပစ္တဲ႔ တန္ခ်ိန္ ရာေပါင္းမ်ားစြာေသာ အမွဳိက္ေတြေၾကာင္႔ ဒီအမွဳိက္ပုံ၀န္းက်င္မွာ ေနထိုင္သူလူထုဟာ ပ်ဳိ႕အန္ၿပီး မအီမသာျဖစ္ျခင္း၊ အဆက္မျပတ္ ပ်ဳိ႕အန္ျခင္း၊ ေခါင္းကိုက္ျခင္း၊ ၾကမ္းတမ္းတဲ႔ အဖုအပိန္႔ေတြ ထြက္ျခင္း နဲ႔ လူေသဆုံးမွဳေတြေတာင္ ျဖစ္တဲ႔ အတြက္ေၾကာင္႔ ျဖစ္ပါတယ္။  ကုမၸဏီဘက္ကေတာ႔ တရားဥပေဒဆိုင္ရာ တာ၀န္ရွိမွဳကို ျငင္းပယ္ၿပီး ဒီအမွဳိက္ေတြဟာ အဆိပ္အေတာက္မဟုတ္ပါဘူးလို႔ ေစာဒက တက္ခဲ႔ပါတယ္။ ဒါေပမယ္႔ အေမရိကန္ေဒၚလာ(၁၉၇) သန္း ကို ေပးေဆာင္ဖို႔ သေဘာတူခဲ႔ပါတယ္။

          ဒီျဖစ္စဥ္ထက္ (၁) ႏွစ္ေစာတဲ႔ ၂၀၀၈ ခုႏွစ္ ေအာက္တုိဘာလတုန္းက ဆိုမာလီ ပင္လယ္ဓါးျပေတြက သူတို႔ ဖမ္းထားတဲ႔ ယူကရိန္း သေဘၤာ အတြက္ ျပန္ေပးေငြ ေဒၚလာ (၈) သန္းေတာင္းဆိုခဲ့ပါတယ္။ ဓါးျပေတြေျပာတာကေတာ႔ ဒီေငြေတြကို ဆိုမားလီးယား ပင္လယ္ကမ္းေျခေဒသတေလွ်ာက္မွာ ရွိတဲ႔ အဆိပ္အေတာက္ျဖစ္ေစတဲ႔ စြန္႔ပစ္ပစၥည္းေတြကို ရွင္းလင္းဖယ္ရွားဖို႔ ျဖစ္တယ္လို႔ ဆုိပါတယ္။ ဒီသေဘၤာျပန္ေပးဆြဲရတဲ႔ အေၾကာင္းထဲမွာ ဥေရာပ ကုမၸဏီႀကီးေတြက ဆိုမာလီယာကမ္းေျခမွာ တရားမ၀င္ အမွဳိက္ေတြကို ႏွစ္ေပါင္း ႏွစ္ဆယ္ေက်ာ္ၾကာ လာပုၾံကတဲ႔ အတြက္ေၾကာင္႔လည္း ျဖစ္ပါတယ္လို႔ ပင္လယ္ဓါးျမအဖြဲ႕ရဲ႕ ေျပာေရးဆိုခြင္႔ ရွိသူက ေျပာပါတယ္။   

          ဒီျဖစ္စဥ္ ႏွစ္ခုထဲက တစ္ခုကေတာ႔ တရားရုံးမွာျဖစ္တဲ႔ တိုက္ပြဲ ျဖစ္ၿပီး ေနာက္တစ္ခုကေတာ႔ ပင္လယ္၀န္းက်င္က ဇာတ္လမ္း ျဖစ္ပါတယ္။ ကမၻာတလႊားမွာရွိတဲ႔ တိုင္းျပည္ေတြ၊ လူေတြ၊ ကုမၸဏီေတြဟာ ကုန္ပစၥည္း ဖလွယ္တဲ႔ လမ္းေၾကာင္းျဖစ္စဥ္မွာသာ ဆက္စပ္ေနၾကတာ မဟုတ္ဘဲ စြန္႔ပစ္ပစၥည္းေတြ စီးဆင္းရာ လမ္းေၾကာင္းမွာလည္းပဲ ဆက္စပ္ေနၾကတယ္ဆိုတာကို ဒီအျဖစ္အပ်က္ေတြက သက္ေသျပေနၾကပါတယ္။

               ဒီစြန္႔ပစ္ပစၥည္းစီးဆင္းရာ လမ္းေၾကာင္းကေတာ့ ကမၻာလုံးဆိုင္ရာ အရင္းအႏွီး စီးဆင္းမွဳေတြ၊ ညီမွ်မွဳ မရွိတဲ႔ ဖြံံ႔ၿဖိဳးမွဳ နဲ႔ ေဘးဖယ္ထားမွဳ (Marginalization)  ျဖစ္စဥ္ေတြနဲ႔ အတြင္းက်က်ကို ပတ္သတ္ေနပါတယ္။ စြန္႔ပစ္ပစၥည္းေတြနဲ႔ သူတို႔ရဲ႕ အစုအပုံေတြဟာ ကမၻာလုံးဆိုင္ရာ ျဖစ္စဥ္နဲ႔ နီးကပ္ပတ္သတ္မွဳရိွလို႔ စြန္႔ပစ္ပစၥည္းေတြကို ဘယ္ေနရာက ထုတ္ၿပီး ဘယ္ေနရာမွာ စြန္႔ပစ္စုပုံတယ္ဆိုတာက နည္းပညာ ကိစၥရပ္မဟုတ္ဘူးဆိုတာကို နားလည္ဖို႔ အေရးႀကီးပါတယ္။

           သူတို႔( စြန္႔ပစ္ပစၥည္းေတြနဲ႔ သူတို႔ရဲ႕ အစုအပုံေတြ)ဟာ အာဏာပါ၀ါဆက္သြယ္မွဳ၊ တရားမွ်တမွဳနဲ႔ အုပ္ခ်ဳပ္မွဳဆိုင္ရာေမးခြန္းေတြ နဲ႔ ေထြးေရာယွက္တင္ျဖစ္ေနတဲ႔ ႏိုင္ငံေရး နဲ႔ တကယ္႔ကို ပတ္သတ္တဲ႔ ကိစၥတစ္ခုပဲ ျဖစ္ပါတယ္။(ဒီဟာေတြရဲ႕ ေနာက္ကြယ္မွာ အာဏာပါ၀ါ အဆက္အဟပ္ေတြရွိေနတယ္။)

          အမွုိက္အမ်ဳိးအစား (၂) မ်ဳိးရွိပါတယ္။ တစ္မ်ဳိးကေတာ႔ ၿမိဳ႔ျပဆိုင္ရာအမွဳိက္ ျဖစ္ၿပီး ေနာက္တစ္မ်ဳိးကေတာ႔ အႏၱရာယ္မ်ားတဲ႔ အမွဳိက္ ျဖစ္ပါတယ္။


          ကုလသမဂၢရဲ႔အဓိပၸာယ္သတ္မွတ္ခ်က္အရ ၿမိဳ႔ျပဆိုင္ရာ အမွဳိက္ဆုိတာ အိမ္ေထာင္စုေတြ၊ ကုန္သြယ္မွဳ ေတြ၊ လုပ္ငန္းငယ္ေလးေတြ၊ ရုံးအေဆာက္အဦေတြ၊ အဖြဲ႔ အစည္းေတြ ( ေက်ာင္းေတြ၊ ေဆးရုံေတြ၊ အစိုးရ အေဆာက္အဦေတြ) စတဲ႔ေနရာေတြက လာတဲ႔ အမွဳိက္ေတြကို သတ္မွတ္ပါတယ္။ ဒီ အမွဳိက္ အမ်ဳိးအစားထဲမွာ အိမ္သုံး လွ်ပ္စစ္ပစၥည္းေတြ၊ ပရိေဘာဂ အေဟာင္းေတြ၊ ေမြ႕ယာေတြပါပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး ၿမိဳ႔ျပ၀န္ေဆာင္မွုေတြ ျဖစ္တဲ႔ ပန္းဥယ်ာဥ္ေတြ ထိန္းသိမ္းျပဳျပင္တာက ထြက္ရွိလာတဲ႔ အမွဳိက္ေတြ၊ ေနာက္ လမ္းသန္႔ရွင္းတဲ႔ ၀န္ေဆာင္မွဳေတြ (လမ္းက အမွဳိက္ေတြ လွည္းက်င္းမွဳ၊ လမ္းေဘးက အမွဳိက္ေတာင္းေတြ၊ ေစ်းသန္႔ရွင္းေရး) ကထြက္တဲ႔ အမွဳိက္ေတြ စတာေတြ ပါ၀င္ပါတယ္။

          ေနာက္ အႏၱရာယ္မ်ားတဲ႔ အမွဳိက္ေတြကေတာ႔ အဆိပ္အေတာက္ေတြ၊ ေရာဂါကူးစက္ေစတာေတြ၊ ေရဒီယုိသတၱိၾကြေတြ၊ မီးေလာင္လြယ္တဲ႔ သတၱိေတြ ပါ၀င္ၿပီး လူေတြရဲ႕ က်န္းမာေရး၊ တျခားသက္ရွိေတြရဲ႕ ပတ္၀န္းက်င္ကို ထိခုိက္ႏိုင္တဲ႔ ( သို႔) ထိခုိက္ဖို႔ အလားအလာရွိတဲ႔ အမွဳိက္ေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။


ကမၻာေပၚမွာ  ၿမိဳ႔ျပဆိုင္ရာအမွဳိက္ပစ္ အမ်ားဆုံး ႏိုင္ငံမ်ား
 ႏိုင္ငံအမည္                                                             တစ္ႏွစ္လွ်င္ စြန္႔ပစ္ေသာ ပမာဏ  
 ၁။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု                                              ၂၂၂, ၈၆၃, ၀၀၀      တန္
 ၂။ ဂ်ပန္                                                                          ၅၁, ၆၀၇, ၀၀၀     တန္
 ၃။ ဂ်ာမဏီ                                                                       ၄၉, ၅၆၃, ၀၀၀     တန္
 ၄။ မကၠဆီကို                                                                     ၃၆, ၀၈၈, ၀၀၀     တန္
 ၅။ ၿဗိတိန္                                                                          ၃၅, ၀၇၇, ၀၀၀     တန္

လူတစ္ဦးခ်င္းစီအလိုက္ ၿမိဳ႔ျပအမွဳိက္ပစ္ အမ်ားဆုံး ႏိုင္ငံမ်ား
 ၁။ အိုင္ယာလန္
 ၂။ ေနာ္ေ၀
 ၃။ အေမရိကန္ၿပည္ေထာင္စု
    (အထက္ပါ (၃) ႏိုင္ငံတြင္ တစ္ဦးခ်င္း ၿမိဳ႔ျပအမွဳိက္ပစ္ ပမာဏမွာ တစ္ႏွစ္လွ်င္ (၈၀၀) ကီလိုဂရမ္ ရွိပါသည္။ )
 ၄။ ဒိန္းမတ္
 ၅။ လူဇင္ဘတ္
    (အထက္ပါ (၂) ႏိုင္ငံမွာ တစ္ဦးခ်င္း ၿမိဳ႔ျပ အမွဳိက္ပစ္ ပမာဏမွာ တစ္ႏွစ္လွ်င္ (၇၀၀) ကီလိုဂရမ္ ရွိပါသည္။ )
 ၆။ ဂ်ာမဏီ               ( တစ္ဦးခ်င္း ၿမိဳ႔ျပ အမွဳိက္ပစ္ ပမာဏမွာ တစ္ႏွစ္လွ်င္ (၆၀၀) ကီလိုဂရမ္ ရွိပါသည္။)
 ၇။ ၿဗိတိန္                 ( တစ္ဦးခ်င္း ၿမိဳ႔ျပ အမွဳိက္ပစ္ ပမာဏမွာ တစ္ႏွစ္လွ်င္ (၅၈၀) ကီလိုဂရမ္ ရွိပါသည္။)
 ၈။ ဂ်ပန္                   ( တစ္ဦးခ်င္း ၿမိဳ႔ျပ အမွဳိက္ပစ္ ပမာဏမွာ တစ္ႏွစ္လွ်င္ (၄၀၀) ကီလိုဂရမ္ ရွိပါသည္။)

၁၉၉၀ မွ ၂၀၀၆ အတြင္း တစ္ဦးခ်င္းအလိုက္ ၿမိဳ႔ျပအမွဳိက္ပစ္ႏွဳန္း မ်ားျပားလာေသာ ႏိုင္ငံမ်ား
 ၁။ စပိန္           ၇၀ %
 ၂။ အီတလီ       ၅၀ %
 ၃။ ေပၚတူဂီ       ၅၀ %
 ၄။ ဂရိ             ၅၀ %

          စီးပြားေရး တိုးတက္မွဳ ၊ ၿမိဳ႕ျပခ်ဲ႕ထြင္မွဳ နဲ႔ စားသုံးမွဳ အဖြဲ႔အစည္း စတာေတြဟာ အမွဳိက္ထုတ္လုပ္မွဳတိုးလာတာနဲ႔ တိုက္ရိုက္ ပတ္သတ္မွဳရွိေနတယ္ဆိုတာကို ေယဘုယ်အေနနဲ႔ ခုထိ လက္ခံထားၾကပါတယ္။ဒါ႔ေၾကာင္႔ အတိုခ်ဳပ္ေျပာရရင္ အရင္းရွင္စနစ္ရဲ႕ အဆြယ္အပြားထဲက တစ္ခု ျဖစ္တဲ့ ဖြံ႕ၿဖိဳးမွဳဟာ အမွဳိက္ေတြကို တိုးထုတ္တယ္ (Wainwright 2008) လို႔ပဲ ဆိုရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။

          ဖြံ႔ၿဖိဳးတဲ႔ ကမၻာမွာ အဓိက အမွဳိက္ကေတာ႔ ထုတ္ပိုးမွဳကထြက္တဲ႔ အမွဳိက္ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အစားအေသာက္နဲ႔ အေဖ်ာ္ယမကာေတြဟာ ထုတ္ပိုးမွဳရဲ႕ နမူနာေကာင္းတစ္ခုပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ထုတ္ပိုးထားတဲ႔ အထဲက အသား၊ ဒိန္ခဲ၊ ဟင္းသီး ဟင္းရြက္၊ သစ္သီး၊ ဆိုဒါ၊ ေရ စတာေတြကို စားေသာက္ၿပီးေတာ႔  ထုတ္ပိုးရတဲ႔ ပလက္စတစ္၊ ေဖာ႔ဗူး၊ ဒန္အခြံ၊ ပလက္စတစ္ဗူး၊ ဖန္ဗူး စတာေတြက က်န္ေနပါတယ္။ ဒါေတြကေတာ႔ လက္ရွိ ဂလိုဘယ္ အစားအေသာက္စနစ္မွာ အစိတ္အပိုင္း အေနနဲ႕လိုအပ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ္႔ စားသုံးမွဳ ပမာဏ ျမင္႔မားတဲ႔ ေဒသမွာ ဆိုရင္ေတာ႔ ဒီအမွဳိက္ေတြကို စီမံခန္႔ခြဲရတဲ႔သူအတြက္ကေတာ႔ မစားသာလွပါဘူး။

          တျခားတစ္ဘက္က ေတြးၾကည္႔ရင္လဲ အစားအေသာက္သာ ထုတ္ပိုးရတာ မဟုတ္ပါဘူး။ ကမၻာအရပ္ရပ္ကို ပို႔ေဆာင္ျဖန္႔ျဖဴးဖို႔ ကုန္ပစၥည္းေတြကို ကြန္တန္နာထဲ ထည္႔ရပါတယ္။ ကုန္ပစၥည္းေတြ အားလုံးဟာ အလြန္ေ၀းကြာတဲ႔ ေနရာေတြကို ပို႔ရတာေၾကာင္႔ ထုတ္ပိုးရပါတယ္။ တကယ္႔ ကုန္ပစၥည္းထက္ သူ႔ကို ထုတ္ပိုးရတဲ႔ ပမာဏက အဆမ်ားစြာ ပိုၿပီး မ်ားျပားပါတယ္။ ဥပမာ- အင္မတန္ပါးလႊာတဲ႔ ေဟလိုဂ်င္ မီးသီးကို ၾကီးမားတဲ႔ ပလက္စတစ္ ကြန္တိန္နာထဲ ထည္႔သယ္ရတာကိုသာစဥ္းစားၾကည္႔ပါ။

           အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုမွာဆိုရင္ ထုတ္ပိုးမွဳက ထြက္တဲ႔ အမွဳိက္က ၿမိဳ႕ျပ အမွဳိက္ေတြ အားလုံးရဲ႕ သုံးပုံတစ္ပုံေလာက္ကို ရွိပါတယ္။
ထုတ္ပိုးတဲ႔ဟာေတြကိုပဲ အမွဳိက္အျဖစ္ပစ္ရတာ မဟုတ္ပါဘူး။ ေနာက္သူတို႔ ထုတ္ပိုးတဲ႔ ပစၥည္းေတြကိုလည္း တျဖည္းျဖည္းနဲ႔ အခ်ိန္တန္္ေတာ႔ အမွဳိက္အျဖစ္ပစ္ရပါတယ္။ မီးသီးတို႔၊ တီဗြီ၊ အိုင္ေပါ႔၊ ဆြယ္တာ စတာေတြကို ေနာက္ေတာ႔ အမွဳိက္ပုံမွာ ပစ္ရတာပါပဲ။ ဒီလိုနဲ႔ အမွဳိက္ စီမံခန္႔ခြဲရတာဟာ ျပႆနာတစ္ရပ္ ျဖစ္လာပါတယ္။

          ကုန္ပစၥည္းေတြ ပိုမိုထုတ္လုပ္ စားသုံးေလ၊ အမွဳိက္က တိုးမ်ားလာေလပဲျဖစ္လာပါတယ္။ ဥပမာအေနနဲ႔ ေျပာရရင္ သုံးၿပီးသား အီလက္ထေရာနစ္ အမွဳိက္ေတြဟာ တိုးပြားလာေနပါတယ္။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု ပတ္၀န္းက်င္ ထိန္းသိမ္းေရး ေအဂ်င္စီရဲ႕ အဆိုအရ ၂၀၀၇ ခုႏွစ္မွာ ကြန္ပ်ဴတာ (လက္ေတာ႔ ၊ ဒတ္စေတာ႔) အလုံးေပါင္း (၄၁.၁) သန္း ကို စြန္႔ပစ္ခဲ႔ၾကတယ္။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုမွာ အီလက္ထေရာနစ္ အမွဳိက္ေတြရဲ႕ (၁၈) ရာခိုင္ႏွဳန္းကို တဖန္ျပန္လည္ အသုံးျပဳ (recycle) ေပမယ္႔ သန္းေပါင္းရာခ်ီေနတဲ႔ ကြန္ပ်ဴတာေတြ၊ တီဗီေတြ၊ ဆဲလ္ဖုန္းေတြကို အမွဳိက္ပစ္ၾကတဲ႔ အခါမွာ ႏိုင္ငံတလႊားမွာ ရွိတဲ႔ အဆိပ္အေတာက္စုပုံတဲ႔ အမွဳိက္ပုံေနရာေတြမွာ အခက္အခဲေတြ ျဖစ္လာပါတယ္။

          စုပုံစရာေနရာ ရွားပါးလာေပမယ္႔လည္း ကုမၸဏီေတြက ပစၥည္းေတြကို တိုးတိုးၿပီး ထုတ္၊ ေနာက္ေတာ႔ အဲ႔ဒီ ပစၥည္းေတြက ေခတ္ကုန္သြားပါတယ္။ ၾကာရွည္ခံပစၥည္းေတြ ျဖစ္ၾကတဲ႔ ကား၊ ေရခဲေသတၱာ၊ ကြန္ပ်ဴတာ၊ တီဗြီစတာေတြေတာင္မွ သူတို႔ေနရာမွာ ပိုမိုျပီး လွပဆန္းက်ယ္တဲ႔ အသစ္အသစ္ေတြက အစားထိုး ေနရာယူၾကပါတယ္။ ဒီပစၥည္းေတြ အားလုံးဟာ ေနာက္ဆုံးစုပုံတဲ႔ ေနရာကို ေရာက္ေရာက္လာၾကတာပါပဲ။ ဒီလိုနဲ႔ ကိုယ္႔ေဒသေနရာေတြမွာ ေနာက္ဆုံးစုပုံေနရာ မလုပ္ၾကေတာ႔ပါဘူး။ အေၾကာင္းအမ်ဳိးမ်ဳိးေၾကာင္႔ပဲ  ဒီပစၥည္းေတြဟာ သေဘၤာနဲ႔ တင္ၿပီး တျခားတိုင္းျပည္ႏိုင္ငံေတြကို ျပန္လည္ အသုံးျပဳဖို႔ ဒါမွမဟုတ္ အမွဳိက္အျဖစ္စုပုံဖို႔  မၾကာခဏ ဆိုသလိုပဲ ပို႔ေဆာင္ၾကပါတယ္။ ဒီလိုနဲ႔ ေဒၚလာဘီလ်ံေပါင္းမ်ားစြာတန္တဲ႔ အမွဳိက္ကုန္သြယ္မွဳ လုပ္ငန္းႀကီး ျဖစ္လာပါေတာ႔တယ္။

Source: Sarah A. Moore (2011)  Global garbage: waste, trash trading, and local garbage politics

Photo- http://current.com/green/89931274_car-recycling.htm